Alex Dang

large_alex1.jpg

medium_alex1.jpg

small_alex1.jpg

thumbnail_alex1.jpg

alex1.jpg

Texnologiya va innovatsiyalar olamida ilhom manbai — Aleks Dang

Aleks Dang — raqamli strategiya bo‘yicha maslahatchi. Zamonaviy texnologiyalar sohasidagi McKinsey, EY va Amazon kabi yetakchi kompaniyalarda yigirma yildan ortiq faoliyat yuritgan. 

McKinsey kompaniyasida u mijozlarga yangi raqamli bizneslar yaratish, innovatsion salohiyatni oshirish va zamonaviy yechimlar ishlab chiqishda ko‘maklashgan.

Amazon kompaniyasida loyiha menejeri sifatida faoliyat yuritgan. Millionlab foydalanuvchilar uchun e-commerce, ta’minot zanjiri va sun’iy intellekt sohalarida o‘nlab xizmatlarni ishga tushirgan.

U Stenford Biznes Maktabining bitiruvchisi bo‘lib, o‘z bilim va tajribasi bilan dunyo bo‘ylab innovatsiyalarni rivojlantirishga o'z hissasini qo'shib kelmoqda.

Ilya Strebulaev

large_ilya1.jpg

medium_ilya1.jpg

small_ilya1.jpg

thumbnail_ilya1.jpg

ilya1.jpg

Venchur sarmoya olamining yetakchi akademik mutaxassisi — Ilya Strebulaev

Professor Ilya Strebulaev — "Venture Capital Initiative" kompaniyasi asoschisi. Stenford Universiteti Biznes Maktabida xususiy kapital va moliya fanlaridan dars beradi. Ayniqsa, uning venchur sarmoya xususidagi darslari butun dunyoga mashxur. Tadqiqotlari yetakchi ilmiy jurnallarda chop etilgan bo‘lib, "Wall Street Journal", "The New York Times", "Bloomberg" va "Harvard Business Review" nashrlarida alohida e’tirof etilgan.

Ilya dunyoning turli burchaklarida yirik biznes egalari va davlat rahbarlari uchun seminarlar hamda maxsus kurslar olib boradi. Shuningdek, kompaniyalar va investorlar uchun venchur sohasi tendensiyalari va korporativ innovatsiyalar bo‘yicha maslahatlar beradi.

2023-yilda u "LinkedIn Top Voice" unvoni bilan taqdirlangan.

Nega VClar muvaffaqiyatsizlik bilan yonma-yon yurishadi?

Ko‘pchilik odamlar uchun eng katta xavf bu yomon qaror qabul qilib, pulni yo‘qotish. Shu sababli ular muvaffaqiyatsizlikdan qochishga intilishadi. Ammo Silikon vodiysidagi venchur kapitalchilar (VC) bunday o‘ylamaydi. Ularning eng katta qo‘rquvi bu imkoniyatni qo‘ldan boy berish. Mashhur investor Bill Gurli aytganidek:

“Agar ishlamaydigan loyihaga sarmoya qilsangiz, eng ko‘pi bilan 1X pulingizni yo‘qotasiz. Ammo Google’ni qo‘ldan boy bersangiz — 10,000X yo‘qotasiz.”

VC dunyosida “qilmaslik xatosi” (errors of omission) “qilish xatosidan” (errors of commission) ancha og‘ir oqibatlarga ega. Yomon startapni qo‘llab, pul yo‘qotish yomon, lekin eng katta imkoniyatni o‘tkazib yuborish butun fond yoki hatto karerangizni o‘zgartirib yuboradigan xatolik. Shuning uchun Mike Maples aytadi: “Xavfni muvaffaqiyatsizlik ehtimoli deb emas, balki ulkan muvaffaqiyat ehtimoli deb o‘ylash kerak.”

VClar shunday fikrlashni o‘zlashtirgan: ular ko‘plab urinishlarning muvaffaqiyatsiz bo‘lishiga tayyor, lekin bitta ulkan g‘alaba barcha yo‘qotishlarni qoplaydi. Bessemer Venture Partners hatto o‘zining “antiportfolio” sahifasini yuritadi, ya’ni ular sarmoya kiritmagan, lekin keyinchalik yirik kompaniyaga aylangan loyihalar ro‘yxatini (Apple, Google, Airbnb, Zoom, PayPal). Ular xatolarini ochiq tan olishni va ulardan saboq chiqarishni afzal ko‘rishadi.

Home run strategiyasi. 20 ta startapdan odatda: 12 – 15 tasi to‘liq muvaffaqiyatsiz bo‘ladi, investorlar hamma pullarini yo‘qotadi. 3 – 4 tasi o‘zini oqlaydi, dastlabki sarmoyani qaytaradi, biroz foyda ham keltiradi. Faqat 1 tasi ulkan daromad beradi (10X yoki 100X). Shu bitta kompaniya barcha zararlarni yopib, fondni yutqazmaydigan qiladi. Shu sababli VClar individual muvaffaqiyatsizliklarga e’tibor bermaydi. Ular butun portfel natijasi haqida o‘ylashadi.

Diversifikatsiya, lekin boshqacha. Oddiy investorlar xavfni kamaytirish uchun bozor bo‘ylab keng tarqalgan diversifikatsiya qilishadi. Masalan, ular Apple, Microsoft, Coca-Cola va Tesla aksiyalarini olib, bitta kompaniya yiqilsa ham boshqalari tortib chiqishini xohlashadi. VC esa bunday qilmaydi: ular o‘nlab startaplarga kichik-kichik ‘bet’ tashlaydi. Ular biladi: o‘nlab urinishlarning aksariyati yiqiladi, lekin bitta ulkan g‘alaba butun portfel natijasini tubdan o‘zgartirib yuborishi mumkin. Masalan, agar fond 20 ta startapdan 19 tasida pulini yo‘qotsa ham, faqat bitta kompaniya, aytaylik, Uber yoki Airbnb, 100X daromad bersa, bu barcha zararlarni yopadi va fondni yirik muvaffaqiyatga aylantiradi. Shuning uchun VClar doimo ‘10X yoki 100X natija’ beradigan yutug‘ini qidiradi.

3M va Post-it saboqlari. Bu zehniyat faqatgina Kremniy vodiysiga hos emas. 3M kompaniyasining mashhur Post-it stikerlari ham avval xato natijasida yaratilgan: kuchli yelim izlashayotganda tasodifan kuchsiz, qayta ajraladigan yelim ishlab chiqilgan. Yillar o‘tib, bu “foydasiz” mahsulot muammoga yechim topib, milliard dollarlik biznesga aylandi. 3M rahbariyati xodimlariga xatolardan qo‘rqmaslikka imkon berdi, “har qanday g‘oyani amaliyotda qo'llab ko‘rish kerak” degan siyosat olib bordi. Ammo keyinchalik kompaniya Six Sigma kabi qat’iy samaradorlik tizimlarini qo‘llay boshlagach, o'zining innovatsion yondashuvini yo‘qotdi. Sababi bunday tizimlar xatoni kamaytirishga qaratilgan, ijodiy xavf-xatarni esa “defekt” sifatida ko‘radi.

Korporatsiyalar va VC mentaliteti. Ko‘plab yirik kompaniyalarda rahbarlar xavfsiz yo‘lni tanlashadi: ular muvaffaqiyatsiz loyihadan qo‘rqishadi, chunki bunga javobgar bo‘lishadi. Ammo amalga oshmagan, lekin ulkan natija berishi mumkin bo‘lgan loyihani e’tiborsiz qoldirishadi. Shuning uchun korporatsiyalar ko‘pincha katta imkoniyatlarni boy beradi.

VClar esa aksincha, xatolarini ochiq tan olishadi, tajriba qilishadi, tez-tez yiqilishadi, lekin oxir-oqibat katta g‘alabalarga erishishadi.

large_3d8e6136b714df9ede35012a2862fb65.jpg

medium_3d8e6136b714df9ede35012a2862fb65.jpg

small_3d8e6136b714df9ede35012a2862fb65.jpg

thumbnail_3d8e6136b714df9ede35012a2862fb65.jpg

3d8e6136b714df9ede35012a2862fb65.jpg

Professor Ilya Strebulaev shunday deydi: ko‘plab mahsulotlar bundan 10–15 yil oldin umuman mavjud emas edi: Zoom, Alexa, Instagram, Uber, Apple Watch. 1 million foydalanuvchiga erishish uchun ketgan vaqt esa:

Netflix — 3,5 yil
Twitter — 2 yil
Facebook — 10 oy
Spotify — 5 oy
Instagram — 2,5 oy
iPhone — 74 kun
ChatGPT — 5 kun.

Uning fikricha, bunday disruptsiyaning ortida asosiy 3 omillar bor va ular quyidagicha:

Mur qonunini 1965-yilda Intel kompaniyasining asoschilaridan Gordon Moore ilgari surgan. Uning asosiy mazmuni shunday: har ikki yilda mikrosxemadagi tranzistorlar soni taxminan ikki baravar oshadi va shu bilan birga kompyuterlarning hisoblash quvvati ortadi, narxi esa pasayadi. Ya'ni, 1970-yillarda bir nechta tranzistor sig‘adigan chiplar ishlab chiqarilgan bo‘lsa, hozir milliardlab tranzistorlar joylashadi. Shu sababli telefonlar, noutbuklar, superkompyuterlar har yili arzonlashib, yanada kuchliroq bo‘lib boryapti.

Misol uchun, 1980-yillarda faqat yirik kompyuterlarda ishlash mumkin bo‘lgan dasturlarni hozir oddiy smartfon bajarib qo‘ya oladi yoki 2007-yilda chiqqan birinchi iPhone bugungi kundagi arzon smartfonlardan ham sustroq.

Metcalfe qonuni 1980-yillarda amerikalik muhandis va tadbirkor Robert Metcalfe tomonidan shakllantirilgan. Bu qonunga ko‘ra, tarmoqning qiymati foydalanuvchilar soni oshgani sayin kvadrat tarzida ortadi (n²). Ya’ni, 10 kishi ulanadigan tarmoq 100 ta aloqaga ega bo‘ladi. 100 kishi bo‘lsa, 10 000 ta aloqaga chiqadi. Har yangi foydalanuvchi qo‘shilganda, butun tarmoq qiymati ortadi.

Misol uchun, 2004-yilda ishga tushirilganda Facebook’da atigi bir necha ming talaba foydalanuvchi bor edi, qiymati juda cheklangan edi. 2012-yilda esa foydalanuvchilar soni 1 milliardga yetdi.

Power Law (Kuch qonuni)ning asoslari, XVII asrda italiyalik olim Vilfrido Pareto (Vilfredo Pareto, 1896) boylik taqsimotini o‘rganib, mashhur 80/20 qoidasini kashf qilinishiga to'g'ri keladi. Venchur kapital olamida “Power Law” atamasini keng ommalashtirganlardan biri esa - Peter Thiel (PayPal asoschisi). Kuch qonuni shuni anglatadiki, ko‘plab jarayonlarda natijalar teng taqsimlanmaydi, balki ozchilik juda katta ulushni egallaydi.

ga ko’ra, global qidiruv bozorining 79.1% ulushini egallagan. Bing, Yahoo va boshqalar esa qolgan ozgina bozor uchun kurashmoqda.

 Har qanday innovatsion disruptsiyaning ortida uchta omil yotadi: Mur qonuni texnologiyani tezlashtiradi, Metcalfe qonuni tarmoqqa qiymat qo‘shadi, Power Law esa natijani ozchilik foydasiga keskin taqsimlaydi.

small_Alisher Sa'dullayev Stanford.jpg

thumbnail_Alisher Sa'dullayev Stanford.jpg

Alisher Sa'dullayev Stanford.jpg

2007-yilda Sequoia Capital San-Fransiskodagi “Pane e Vino” restoranida 1,2 million dollarlik chek yozadi. Evenflow Inc nomli kichik startapga tikilgan bu sarmoya keyinchalik Dropbox yaralishiga sabab bo‘ldi. U 10 yil ichida 2 milliard dollarlik daromad olib keldi.

O‘sha paytda fayllarni ulashish texnologiyalari bozorida raqobat juda kuchli edi. Mashable shu yo‘nalishda 80 ga yaqin startapni sanab o‘tgan, lekin ko‘pi muvaffaqiyatsizlikka uchragan. Dropbox esa hatto ro‘yxatda ham bo'lmagan. Shunga qaramay, Sequoia investorlari uning kelajagini ko‘ra olgan. Boshqa venchur kapitalchilar ham keyinchalik Instagram kabi startaplarni “ofisdan tashqarida” uchratgan: Instagram milliard dollarlik kompaniyaga aylanishidan oldin “Burbn” nomli oddiy ilova edi. Kevin Systrom (Instagram asoschisi) Stiv Anderson (Baseline Ventures investori) bilan tasodifan barda uchrashib qoladi. Kevin Systrom unga iPhone’dagi dastlabki prototipni ko‘rsatadi va Anderson ko‘p o‘tmay startapga sarmoya kiritadi. Shu kichik sarmoya Instagram’ning yanada rivojlanishiga sabab bo’ladi.

VC’lar o‘zlari qiziqqan startap asoschilarining e’tiborini qozonish uchun uzoq yo‘l bosishga tayyor. Masalan, Sequoia va uning hamkori Jim Goetz “Early Bird” deb ataladigan tizim yaratishadi. Bu tizim ilovalar faolligini kuzatib, tez o‘sayotgan ilovalarni erta aniqlashga yordam berardi. 2010-yilda birdaniga tizim kuchli signalni aniqladi: bir ilova o‘nlab mamlakatlarda yuklab olish soni bo‘yicha reytinglarda topga chiqadi. Bugun WhatsApp yer yuzidagi har to‘rt kishidan biri ishlatadigan ulkan messenjer. Ammo o‘sha paytda uni osongina ko‘zdan qochirish mumkin edi, chunki ilova AQSh reytinglarida quyi o‘rinlarda.

Sequoia WhatsApp’ga investitsiya qilishga qaror qiladi. Lekin qanday qilib? Asoschilar sarmoya qidirmayotgan, ular butunlay o‘z-o‘zini moliyalashtirayotgan edi. Ular investorlarning xatlarini o‘qimasdi. Hatto tashrif buyurish mumkin bo‘lgan ofis manzili berishmasdi. Ularning “ofisi” Google’ga yaqin joyda ekanini haqida gap tarqalganida ham, aniq manzil noma’lum bo‘lib qolgan. WhatsApp ilovasining asoschilarini topish maqsadida Sequoia vakillari shunchaki Mountain View ko‘chalarida, 12 kvadrat mil bo‘lgan shaharchani aylanib yura boshlaydilar. Bir necha oy o‘tgach, Sequoia WhatsApp’ga 8 million dollar sarmoya kiritishga muvaffaq bo‘ladi va taxminan 11 foizlik ulushni oladi. Oradan ko‘p o‘tmay, 2014-yilda Facebook WhatsApp’ni 19 milliard dollarga sotib oladi.

Bu misollar bir narsani ko‘rsatadi: korporativ menejerlar odatda ichki loyihalarga e’tibor beradi, venchur kapitalchilar esa tashqaridan loyihalarni izlaydi. Yana bir farq: kompaniyalarda ko‘pincha pul ham, iste’dod ham bor. Yetishmaydigan narsa bu yangi g‘oyalar. VC’lar esa yiliga minglab startaplarni ko‘radi. VC’lar yangi loyihalarni o‘tkazib yubormaslik maqsadida “to‘rt devor tashqarisiga chiqishadi”.

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, dastlabki investitsiyalarning yarmiga yaqini tavsiyalar orqali jalb etiladi. Ya’ni do‘st, professor yoki hatto oddiy suhbat orqali. Masalan, Venrock’dan Cami Samuels oddiy suhbatlar orqali bir nechta startaplarga investitsiya kiritgan.

LinkedIn.
Reid Hoffmanda faqat g‘oya bo’lgan vaqtlarda hech kim LinkedIn’ni hozirgidek ulkan tarmoq bo‘lishini o‘ylamagan. Ammo u PayPal’da ishlagan paytida kuchli tanish-bilishlari (networking) bo‘lgan. Shu networking orqali sarmoya oladi: avval Peter Thiel, keyin boshqa “PayPal Mafiyasi” a’zolari unga sarmoya kiritadi. Bugun LinkedIn’da 1.20 milliarddan ortiq foydalanuvchi bor.

Google.
Stenfordning ikki nafar talabasi Larri Peyj va Sergey Brinda qidiruv tizimi prototipi bor, ammo puli yo‘q edi. Ular professorining tanish-bilishlari orqali Andy Bechtolsheim bilan tanishishadi. U qisqa demo versiyasini ko‘rishi bilan, shu paytning o‘zida 100 ming dollarlik chek yozadi. Bu Google’ning ibtidosi edi.

large_4 devor.jpg

medium_4 devor.jpg

small_4 devor.jpg

thumbnail_4 devor.jpg

4 devor.jpg

-Qanday qilib bozorda yetakchi bo’lish mumkin?

Professor Ilya Strebulaevning bu savolga javobi shunday:

Venchur Kapital (Venture Capital) bilan qo‘llab-quvvatlangan kompaniyalar.

Ko‘plab VC (Venture Capital) mablag‘i olgan startaplar dunyo va moliya bozorlarini o‘zgartirib yubordi. Bugun bozor kapitallashuvi bo‘yicha AQShning eng yirik o‘nta kompaniyasidan yettitasining – NVIDIA, Microsoft, Apple, Amazon, Alphabet Inc. (Google), Meta (Facebook) va Tesla – tarixi bir xil ildizga borib taqaladi: ularning barchasi yoshlik davrida VCdan mablag‘ olgan. Birgalikda ular taxminan 18,6 trillion dollar bozor qiymatini tashkil qiladi, bu esa eng yirik 10 talikning umumiy kapitallashuvining 86 foizini qamrab oladi. Shuningdek, Netflix va Palantir kabi boshqa VC-mablag‘li kompaniyalar ham “top-10” ga kirish uchun kurashmoqda.

O‘ntalikka kirgan yagona VC bilan bog‘liq bo‘lmagan kompaniyalar – Broadcom va ikki moliyaviy firmalar: Berkshire Hathaway hamda JPMorganChase.

Bunday katta ulush nafaqat moliyaviy muvaffaqiyatni anglatadi, bu kompaniyalar bizning yashash, ishlash va bog‘lanish tarzimizni tubdan o‘zgartirdi, moliya bozorlariga ta’siridan ham ancha kengroq darajada. Professorning tadqiqotlari shuni ko‘rsatadiki, ushbu o‘zgarishlarning sababi AQSh venchur kapital industriyasi hisoblanadi.

Bu ustunlik AQSh VC ekotizimining yetakchiligini ko’rsatadi. 1970-yillarning oxirida ERISA islohotlari pensiya fondlariga VCga investitsiya kiritishga ruxsat bergach, sohada kuchli sur’at boshlandi.

Bugun boshqa hududlar ham o‘z VC bilan qo‘llab-quvvatlangan gigantlarini yaratmoqda – Xitoyning texnologiya kompaniyalaridan tortib, Yevropaning paydo bo‘layotgan “unicorn”lariga qadar – biroq AQSh startaplarni trillion dollarlik kompaniyalarga aylantirish uchun zarur infratuzilma va tajribani yaratishda bir necha o‘n yillik ustunlikka ega.

- Asosiy

- Biz haqimizda

Qanday qilib ko'proq kitob o'qish mumkin?

Bookipedia

Ilya Strebulaev darslaridan xulosalar (2-qism): VENCHUR KAPITAL

Ilya Strebulaev darslaridan xulosalar (4-qism): GET OUTSIDE THE FOUR WALLS

lya Strebulaev darslaridan xulosalar: Innovatsiya ortidagi 3 omil

Ilya Strebulaev darslaridan xulosalar (3-qism): HOME RUNS MATTER, STRIKEOUTS DON'T

Mualliflar, adiblarva ijodkorlarBarchasi

Alex Dang

Ilya Strebulaev

Donolar nima deydi?